ΜΕΤΕΩΡΑ

 

 

Ιστορικό

Τα Μετέωρα αποτελούν, μετά το Άγιο Όρος, το μεγαλύτερο και με συνεχή παρουσία από την εποχή της εγκατάστασης των πρώτων ασκητών μέχρι σήμερα μοναστικό σύνολο στον ελλαδικό χώρο. Από τις ιστορικές μαρτυρίες συμπεραίνουμε ότι οι μονές των Μετεώρων ήταν στο σύνολό τους τριάντα. Από τις τριάντα αυτές μονές οι έξι λειτουργούν έως σήμερα και δέχονται πλήθος προσκυνητών. Υπάρχουν όμως και πολλά μικρότερα μοναστήρια εγκαταλελειμμένα. Τα περισσότερα από αυτά είχαν ιδρυθεί στον 14ο αι.

Η ονομασία Μετέωρα είναι νεότερη και δεν αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς. Το όνομά τους το οφείλουν στον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη, κτήτορα της μονής της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (Μεγάλο Μετέωρο), ο οποίος ονόμασε έτσι τον «πλατύ λίθο›, στον οποίο ανέβηκε για πρώτη φορά το 1344. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, οι πρώτοι αναχωρητές εγκαταστάθηκαν στην περιοχή το 12 αι. Στα μέσα του 14ου αι. ο μοναχός Νείλος συγκέντρωσε τους μοναχούς που ζούσαν απομονωμένοι σε σπηλιές των βράχων, γύρω από την σκήτη της Δούπιανης οργανώνοντας έτσι τον μοναχισμό στα Μετέωρα.

Η κατάκτηση της Θεσσαλίας από τους Οθωμανούς Τούρκους (1393) και η βαθμιαία κατάρρευση και τελική πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας επέφεραν κατά το 15ο αι. μια κάμψη στη μοναστική ζωή των Μετεώρων.

Κατά το τελευταίο τέταρτο του 15ου αι. παρατηρείται μια ανάκαμψη, που σηματοδοτείται από τη ίδρυση της μονής της Αγίας Τριάδας (1475/76) και την τοιχογράφηση του παλαιού καθολικού του Μεγάλου Μετεώρου (1483). Η ακμή των Μετεώρων θα συντελεστεί τον επόμενο αιώνα, κατά τον οποίο ιδρύονται νέα μοναστήρια, ανεγείρονται νέα καθολικά και άλλα μοναστηριακά κτίσματα, τα περισσότερα από τα οποία κοσμούνται με εξαιρετικής τέχνης αγιογραφίες.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας στη Θεσσαλία (1393-1881) τα μετεωρίτικα μοναστήρια λειτούργησαν ως τόποι ελπίδας. Στις αρχές του 19ου αι. τα στρατεύματα του Αλή-Πασά, επέφεραν καταστροφές και λεηλασίες σε πολλά από αυτά (Μονή Υπαπαντής, Μονή Αγίου Δημητρίου κ. ά.).

Τα έξι επισκέψιμα μοναστήρια των Μετεώρων, είναι σήμερα αναστηλωμένα και με συντηρημένο στο μεγαλύτερο μέρος τους τον τοιχογραφικό τους διάκοσμο. Το 1989 η Unesco ενέγραψε τα Μετέωρα στον κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, ως ένα ιδιαίτερης σημασίας πολιτιστικό και φυσικό αγαθό.

Το Γεωλογικό Φαινόμενο των Μετεώρων

Στην κεντρική Ελλάδα και συγκεκριμένα στο βορειοδυτικό τμήμα της Θεσσαλίας, ανάμεσα στα Χάσια Β.Α και την Πίνδο δυτικά, εκεί που τελειώνει η Θεσσαλική πεδιάδα, υψώνονται γιγάντιοι βράχοι που δημιουργούν ένα θέαμα μοναδικό ίσως στον κόσμο.
Πριν από 25-30 εκατομμύρια χρόνια μετά από γεωλογικές μεταβολές που συνέβησαν κατά τη διάρκεια των αιώνων, ανυψώθηκε το κεντρικό τμήμα της σημερινής Ελλάδος και βυθίστηκε η περιοχή της Θεσσαλίας, η οποία αποτέλεσε μία λίμνη. Αργότερα δημιουργήθηκε το άνοιγμα των Τεμπών, με αποτέλεσμα τα νερά να χυθούν στο σημερινό Αιγαίο και να αποκαλυφθεί η θεσσαλική πεδιάδα.
Κατά την τριτογενή περίοδο στη διάρκεια των αλπικών πτυχώσεων, αποκόπηκαν οι συμπαγείς όγκοι των «βράχων» από την οροσειρά της Πίνδου που δημιουργήθηκε και με την πάροδο των αιώνων σχηματίσθηκε ανάμεσά τους η κοιλάδα του Πηνειού ποταμού.
Με τη συνεχή διάβρωση από τους ανέμους και τις βροχές, καθώς και από άλλες γεωλογικές μεταβολές, οι βράχοι αυτοί στο πέρασμα εκατομμυρίων ετών πήραν την σημερινή τους μορφή.
Στις κοιλότητες των βράχων, στις σχισμές τους και στις κορυφές τους βρήκαν προστασία οι άνθρωποι της περιοχής από τις επιδρομές διαφόρων κατακτητών που πέρασαν από την περιοχή.
Στους βράχους αυτούς βρήκαν καταφύγιο και αρκετοί τολμηροί ερημίτες και αναχωρητές οι οποίοι αναζητούσαν ψυχική ηρεμία, γαλήνη και με την προσευχή επιδίωκαν την χριστιανική τελειότητα.
 

ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ή ΜΟΝΗ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

Μονή του Αγίου Πνεύματος ή μονή των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ:
Θεωρείται η αρχαιότερη μονή των Μετεώρων. Βρίσκεται νοτιοανατολικά της μονής Αγίου Γεωργίου του Μανδηλά. Ο Ν. Βέης ταυτίζει τη μονή με το «Στύλο Σταγών» στον οποίο έμεινε για λίγο ο Αθανάσιος ο Μετεωρίτης με το Γέροντά του Γρηγόριο, όταν ήρθαν από το Άγιον Όρος. Σώζεται μόνο ο ναΐσκος που είναι λαξευτός στο βράχο και στον οποίο σώζεται η λάρνακα-τάφος του κτήτορα. Απέναντι από το ναΐσκο σώζονται ερειπωμένα κελιά.

ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΜΑΝΔΗΛΑ ΣΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

Μονή Αγίου Γεωργίου του Μανδηλά:
Στα δυτικά του Βράχου του Αγίου Πνεύματος. Πιθανότατα κτίστηκε το 1367 από τον μοναχό Νείλο. Σώζεται μόνο ένας μικρός ναός λαξευμένος στο βράχο, που πρωτοκατοίκησε ο Αθανάσιος ο Μετεωρίτης. Από το ζωγραφικό διάκοσμο του ναού σώζονται οι παραστάσεις του Χριστού και του Αγίου Γεωργίου. Το 1966 η μονή καταστράφηκε από πυρκαγιά.

ΜΟΝΗ ΔΟΥΠΙΑΝΗ -ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ ΣΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

Η Δούπιανη, σήμερα ναός της Ζωοδόχου Πηγής:
Βρίσκεται βορειοδυτικά του Καστρακίου. Μικρή μονόχωρη βασιλική, στην οποία διακρίνονται δύο οικοδομικές φάσεις, η πρώτη του 12ου αι. και η δεύτερη του 1861. Πρόκειται για τη σκήτη των Σταγών-Δούπιανης, που ίδρυσε ο μοναχός Νείλος.

ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΣΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

Μονή της Υπαπαντής:
Βασιλική μονόκλιτη σταυρεπίστεγη με τοιχογραφίες του 1367 στον κυρίως ναό και του 1784 στο νάρθηκα. Εγκαταλείφθηκε το 1809 όταν τα στρατεύματα του Αλή Πασά συνέλαβαν τον τοπικό ήρωα Παπαθύμιο Βλαχάβα, κατέστρεψαν την μονή του Αγίου Δημητρίου που ήταν το καταφύγιο και στρατηγείο του και λίγο μετά συνέλαβαν τους ηγουμένους όλων των μονών των Μετεώρων και «βούλωσε τα μοναστήρια?.

ΜΟΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

Η γυναικεία μονή του Αγίου Στεφάνου είναι χτισμένη στο νοτιότερο βράχο των Μετεώρων, πάνω ακριβώς από την πόλη της Καλαμπάκας. Σύμφωνα με την παράδοση ο βράχος κατοικήθηκε από το 1192, ενώ η μονή αναπτύχθηκε πλήρως το 14,ο αι. Κτήτορας της μονής θεωρείται ένας γόνος της οικογένειας των Καντακουζηνών, ο Αντώνιος. Δεύτερος κτήτορας και ανακαινιστής του αρχικού καθολικού της μονής, γύρω στα μέσα του 16ου αι. ήταν ο μοναχός Φιλόθεος. Το 1545 η μονή έγινε σταυροπηγιακή, προνόμιο που διατηρήθηκε για 200 χρόνια περίπου. Το σημερινό καθολικό της μονής που χρονολογείται, βάσει επιγραφής στα 1798, είναι αγιορείτικου τύπου και τιμάται στην μνήμη του Αγίου Χαραλάμπους. Το παλιό καθολικό, ένας μονόχωρος ναός, που είναι αφιερωμένος στον Άγιο Στέφανο χτίστηκε το 1350 και τοιχογραφήθηκε στα μέσα του 16ου αι.

ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΣΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

Η μονή της Αγίας Τριάδος ιδρύθηκε από το μοναχό Δομέτιο το 1438 ή σύμφωνα με μια δεύτερη άποψη το 1476. Το καθολικό της μονής είναι ένας δικιόνιος σταυροειδής ναός με χαμηλό τρούλο με μεταγενέστερο νάρθηκα (1689). Οι τοιχογραφίες του νάρθηκα εκτελέστηκαν το 1692, ενώ του καθολικού στα 1741, καλύπτοντας όμως ένα παλαιότερο στρώμα τοιχογραφιών. Το λαξευτό στο βράχο παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου είναι ένα κυκλικό ναΰδριο που βρίσκεται αριστερά, αμέσως μετά την είσοδο στη μονή. Χτίστηκε και αγιογραφήθηκε το 1682. Στη διάρκεια της κατοχής (1941-44) οι μοναχοί εκδιώχθηκαν και η μονή της Αγίας Τριάδος παρέμεινε έρημη έως το 1961. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε το 1972. Παλιότερα η ανάβαση γινόταν με δίχτυ ή ανεμόσκαλα. Σήμερα στη μονή ανεβαίνει κανείς από μια λαξευμένη στο βράχο σκάλα που κατασκευάστηκε το 1925 ή με τον εναέριο μεταφορέα (τελεφερίκ) που κατασκευάστηκε το 1970.